Calouste Sarkis Gulbenkian was een Armeense oliehandelaar. Oorspronkelijk verdiende hij zijn rijkdom door een belangrijke rol te spelen bij het beschikbaar stellen van de aardoliereserves van het Midden-Oosten aan de westerse ontwikkeling. Gulbenkian werd later in zijn leven niet alleen bekend om zijn enorme rijkdom, maar ook om zijn kunstaankopen, die deel uitmaken van wat wordt beschouwd als een van de mooiste privécollecties aller tijden.
Standbeeld van Calouste Gulbenkian in het Museu Calouste Gulbenkian, Lissabon | © Axel Jacobs / WikiCommons
Gulbenkian werd geboren in het Ottomaanse rijk in 1869 in Scutari, Turkije. Hij studeerde aan King's College London en studeerde af met een ingenieursdiploma. In 1902 werd hij Brits staatsburger en werkte in Londen voordat hij naar Parijs verhuisde. In 1942 verhuisde Gulbenkian naar Portugal, waar hij bleef tot aan zijn dood in 1955. Gedurende zijn hele leven handelde Gulbenkian vanuit zijn passie om verbanden te leggen tussen mensen van verschillende culturen en nationaliteiten. Het zijn zijn opvattingen over een verenigde wereld die mogelijk in grote mate heeft bijgedragen aan het succes en de rijkdom die hij heeft opgedaan door te werken aan de uitbreiding van de aardoliereserves van het Midden-Oosten naar westerse landen.
Gulbenkian was een meertalig en multicultureel individu dat het potentieel voor olie-exploratie in Mesopotamië, dat toen deel uitmaakte van het Ottomaanse rijk, nu Irak, zag. Hij creëerde een alliantie van Britse, Nederlandse, Duitse en Ottomaanse belangen om de olie in de regio te exploiteren, en hij hield deze alliantie bij elkaar tijdens twee wereldoorlogen, de ontbinding van het Ottomaanse rijk en het wereldwijde besef dat olie een cruciale natuurlijke hulpbron is.
Naarmate de rijkdom van Gulbenkian groeide, groeide ook zijn kunstcollectie. Al op jonge leeftijd toonde hij zijn passie voor kunst en gedurende zijn hele leven verwierf hij steeds meer eclectische en unieke stukken. Zijn liefde voor kunst weerspiegelde zijn oorsprong in Cappadocië en Constantinopel, een belangrijk kruispunt van religies en kunst. Zijn bekende en buitengewone collectie werd beïnvloed door zowel zijn persoonlijke smaak in kunst als ook zijn reizen en multiculturele levensstijl. Zijn collectie omvat nu meer dan 6000 stukken van over de hele wereld, van de oudheid tot het begin van de 20e eeuw. Gulbenkian was gepassioneerd door zijn collectie en het kopen van nieuwe kunstwerken ging vaak gepaard met langdurige onderhandelingen met professionele kunsthandelaren. Hij noemde zijn kunstwerken zijn 'kinderen'.
Olieverfschilderij 'Sem titulo' van de Portugese schilder Candido Costa Pinto, die toebehoorde aan Calouste Gulbenkian en nu wordt tentoongesteld in het Museu Calouste Gulbenkian, Lissabon | © Pedro Ribeiro Simões / FlickrCommons
Toen Gulbenkian in 1927 naar Parijs verhuisde, werd zijn vier verdiepingen tellende huis met drie verdiepingen op 51 Avenue d'Iéna bekend om zijn opeenhoping van schilderijen, beelden, boeken en andere artefacten, waaronder munten en manuscripten. In 1936 leende hij 30 schilderijen aan de National Gallery in Londen en een Egyptische sculptuur aan het British Museum. Zijn schilderijencollectie omvat werken van Van de Weyden, Carpaccio, Van Dyck, Rembrandt en Monet, om er maar een paar te noemen. Gulbenkian verzamelde ook sculpturen, en zijn favoriete is de beroemde 'Diana' van Houdon, die hij in 1930 kocht bij het Hermitage Museum.
Naarmate Gulbenkian ouder werd en zijn collectie nog verder groeide, raakte hij bezorgd over hoe hij zijn prestatie kon behouden en hoe hij kon vermijden belasting te betalen over zijn nalatenschap.
In 1937 besprak hij de mogelijkheid van een 'Gulbenkian Institute' met een van zijn kunstadviseurs, Kenneth Clark. Ten tijde van zijn dood in 1955 liet Gulbenkian, nog steeds niet helemaal zeker wat hij met zijn fortuin moest doen, het in de handen van zijn vertrouwde adviseur, Cyril Radcliffe. Radcliffe deed wat hij nodig achtte en bijna het hele fortuin van Gulbenkian werd overgelaten aan The Calouste Gulbenkian Foundation, met het hoofdkantoor in Lissabon. De Calouste Gulbenkian Foundation werd opgericht in 1956, een jaar na de dood van Gulbenkian. Het hoofdkantoor van de Stichting bevindt zich in Lissabon, zoals Gulbenkian wenste, en kantoren zijn gevestigd in Londen en Parijs. Het Museu Calouste Gulbenkian (Calouste Gulbenkian Museum) werd in 1969 geopend, ook in Lissabon, als een plek om de kunstcollectie van Calouste Gulbenkian te huisvesten en tentoon te stellen.
Een bronzen kunstwerk uit de 26e dynastie van een Egyptische kat die met een van haar kittens speelt en een andere voedt, in het Museu Calouste Gulbenkian, Lissabon | © Shadowgate / FlickrCommons
De Calouste Gulbenkian Foundation omvat culturele, sociale, educatieve en wetenschappelijke belangen. Het filiaal in Londen heeft tot doel het leven van kwetsbare personen op lange termijn te verbeteren en mensen aan te moedigen deel te nemen aan participatieve podiumkunsten. De stichting heeft dezelfde overtuigingen als Gulbenkian zelf en legt de nadruk op het creëren van verbindingen over de landsgrenzen heen en gemeenschappen die culturele, sociale en ecologische waarde opleveren. De stichting werkt aan het aanmoedigen en maximaliseren van de voordelen van grensoverschrijdende uitwisselingen en streeft ernaar de participatieve praktijk van podiumkunsten mainstream te maken. Ze noemen de spanning van hun werk het Sharing the Stage-project.
Momenteel probeert de stichting meer internationaal te handelen, deels om de grote maatschappelijke problemen aan te pakken, maar ook om de overtuigingen en wensen van de Gulbenkian te eren. De organisatie werkt aan het verdedigen, promoten en bevorderen van begrip van universele menselijke waarden.
Het Museu Calouste Gulbenkian, Avenida Berna 45A, Lissabon, Portugal, +351 21 782 3000
Olieverfschilderij van José Almada Negreiros, 1925, die toebehoorde aan Calouste Gulbenkian en nu wordt getoond in het Museu Calouste Gulbenkian, Lissabon | © Pedro Ribeiro Simões / FlickrCommons
