In 1792 hadden de vlammen van de in Parijs ontstane revolutie de natie overspoeld. De revolutionaire vurigheid en de woede van het volk tegen de monarchie hadden een hoogtepunt bereikt. Buitenlandse troepen doemden op over de grenzen en dreigden die uitdagende stemmen te verpletteren. Het was op zo'n moment, op een nacht van opkomende storm, dat een gewone soldaat een lied schreef dat de grootste inspirerende kracht van de revolutie werd. Dit is het verhaal van dat meeslepende nummer, “La Marseillaise”.
Liberty Leading the People, kunstenaar Eugéne Delacroix | © Musée du Louvre / WikiCommons
De grote gebeurtenissen die leidden tot de creatie van het revolutionaire lied waren waanzinnig. In juli 1789 hadden de mensen de Bastille bestormd; in augustus 1789 werd de Verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger gedaan en in oktober 1789 viel een woedende menigte Parijzenaars het Paleis van Versailles aan, waarbij de koninklijke familie met geweld werd overgebracht naar het Tuileries-paleis. De in juli 1789 gevormde Nationale Constituerende Vergadering was een poging tot compromis van gedeelde uitvoerende en wetgevende macht tussen de koning en de assemblee. Maar deze regeling was van korte duur, aangezien Lodewijk XVI, die een zwakke leider was in opdracht van zijn aristocratische adviseurs, niet erg geneigd was hervormingen te accepteren en het bestuur met de nieuwe autoriteiten te delen.
Het plan van Louis om in vermomming uit Parijs te ontsnappen met zijn koningin Marie Antoinette en kinderen in juni 1791 werd gedwarsboomd, en hij werd gevangengenomen in Varennes en teruggebracht naar Parijs. Deze rampzalige daad, gezien als verraad en verraad, heeft het geloof van de mensen in de monarchie verder uitgehold en de weg geëffend voor radicalen om de afschaffing van de monarchie en de vestiging van een republiek te prediken.
De arrestatie van Louis XVI en zijn gezin in het huis van de paspoortbewaarder, in Varennes in juni 1791, door kunstenaar Thomas Falcon Marshall | © Publiek domein / WikiCommons
Voortaan was de koning overgeleverd aan de Wetgevende Vergadering die de Constituerende Vergadering in september 1791 verving. Zijn enige hoop lag nu op een buitenlandse interventie. Ondertussen, buiten Frankrijk, trok de revolutie de sympathie van degenen in de buurlanden die een verandering in het regime van absolute monarchie wilden zien. De contrarevolutionairen, voornamelijk gevormd door royalisten die uit Frankrijk waren ontsnapt, hebben de heersers in Europa om hulp gevraagd. De heersers waren aanvankelijk onverschillig voor de explosieve situatie in Frankrijk, daarna behoedzaam maar uiteindelijk verontrust toen de Vergadering in Frankrijk een revolutionair beginsel van internationaal recht verklaarde, waarin stond dat het volk het recht op zelfbeschikking had.
De broer van Marie Antoinette, de Oostenrijkse koning en keizer van het Heilige Roomse Rijk Leopold II, stond te popelen om zijn zus en zwager te hulp te komen. Hij verzamelde de Pruisische koning en gaf in augustus 1791 samen de Verklaring van Pillnitz uit, waarin hij andere heersers opriep om de handen ineen te slaan en met geweld koning Lodewijk XVI op zijn troon te herstellen. Pruisen en Oostenrijk vormden in februari 1792 een defensieve alliantie. Met de hoop dat buitenlandse legers hem zouden kunnen redden, en onder druk van de Vergadering stemde Louis ermee in om zijn goedkeuring te hechten aan een agressief beleid. Met de politieke sfeer nu geladen, verklaarde Frankrijk op 20 april 1792 de oorlog aan de Habsburgse monarchie van Oostenrijk. Met Pruisen binnen een paar weken bij Oostenrijk, werden de strijdlijnen getrokken.
La prijs de la Bastille van kunstenaar Henry Singleton | © Publiek domein / WikiCommons
Claude Joseph Rouget de Lisle was een jonge soldaat in het Franse leger in Straatsburg. Hij was dol op muziek en drama en had talent in poëzie en schrijven. Op 25 april 1792 was hij aanwezig bij een banket georganiseerd door de burgemeester van Straatsburg. De discussies aan tafel gingen al snel over de oorlog, de onmiddellijke dreiging van een buitenlandse invasie door een coalitie van machten, en er werd iets gezegd over de behoefte aan een patriottisch lied om de mensen op te winden in de strijd om het vaderland te verdedigen. In een vlaag van opwinding ging Rouget de Lisle die avond naar zijn verblijf en componeerde met zijn viool de tekst en melodie van een liedje in een uur, volgens de legende getiteld "Le Chant de Guerre de l'Armée du Rhine" ”(War Song for the Army of the Rhine).
Rouget de Lisle chantant la Marseillaise van kunstenaar Isidore Pils | © Onbekend / WikiCommons
Het lied met zijn krachtige woorden en suggestieve melodie werd geschreven als een oproep tot de wapens om het volk te mobiliseren tegen tirannie en een Oostenrijkse invasie. Het beroemde refrein zegt 'Aux Armes Citoyens, formez vos bataillons! Marchons, marchons! Qu'un zong onzuivere, afwisse nos sillons! " (Neem armen op, burgers, vorm je bataljons! Maart, maart! Laten we onze velden water geven met hun onzuivere bloed.) Het prikkelde onmiddellijk de verbeeldingskracht van de mensen. Het werd voor het eerst gepubliceerd en gezongen door een jonge vrijwilliger (fédéré), François Mireur, tijdens een bijeenkomst in Marseille waar de revolutionairen zich voorbereidden op een mars naar het Tuileries-paleis in Parijs. Het lied inspireerde de troepen en ze besloten het als hun marslied te gebruiken. Toen ze op 30 juli 1792 Parijs bereikten, terwijl het lied van hun lippen dreunde, werd de hoofdstad geëlektrificeerd en werd het bekend als 'La Marseillaise'.
"La Marseillaise" werd het rallylied van de revolutie. In de Elzas waar veel Duits werd gesproken, werd in oktober 1792 een Duitse versie ("Auf, Brüder, auf dem Tag entgegen") uitgebracht. Het werd in 14 december 1795 uitgeroepen tot nationaal volkslied, waardoor het Het eerste volkslied van Frankrijk. In Rusland werd het al in 1792 gebruikt als een republikeins revolutionair volkslied door degenen die Frans kenden en het werd na de revolutie van 1917 gebruikt als een niet-officieel volkslied. Het originele lied had zes verzen - een zevende was een latere toevoeging. In de algemene praktijk worden echter alleen de eerste en zesde verzen gezongen.
“La Marseillaise” was echter vanaf het begin verweven met controverse. De interpretatie van de teksten is in de loop van de tijd gevarieerd. Het werd soms gezien als anarchistisch en zelfs racistisch. Er wordt gedacht dat de controversiële woorden "Sang Impur" verwijzen naar de "reiniging" van mensen met een onzuivere Franse afkomst. Moderne interpretaties van het lied hebben het vaak geassocieerd met de koloniale erfenis van Frankrijk en extreemrechts. Het werd vaak als ongemakkelijk en ongepast beschouwd, en velen vroegen om een herziening van de woorden. Binnen enkele weken na het schrijven werd de componist, De Lisle, in de gevangenis gegooid omdat hij ervan verdacht werd een royalist te zijn. Het lied werd verboden door Napoleon Bonaparte tijdens het rijk en door Louis XVIII tijdens de tweede restauratie (1815) vanwege zijn revolutionaire wortels. De juli-revolutie van 1830 herstelde het lied, maar het werd opnieuw verboden door Napoleon III en vervolgens hersteld als het volkslied in 1879 - en blijft vandaag.
John Kerry kijkt toe terwijl de Amerikaanse ambassade in Parijs oplicht in de Franse driekleur na de terroristische aanslagen in 2015 in de stad © Ministerie van Buitenlandse Zaken / WikiCommons
In de nasleep van de terroristische aanslagen in Frankrijk heeft het lied opnieuw een nieuwe identiteit aangenomen en is het nog steeds relevant en krachtig gebleken om mensen te stimuleren, aangezien miljoenen mensen over de hele wereld solidariteit met Frankrijk toonden door "La Marseillaise" te zingen. Het is, zoals de historicus Simon Schama opmerkte, een 'groot voorbeeld van moed en solidariteit bij gevaar'. Het lied van vandaag is een symbool van Frankrijk, verenigd met de wereld die strijdt tegen een nieuwe vorm van tirannie-terrorisme over de grenzen heen.
