Als een van de meest geprezen filmmakers in heel België, heeft Jaco Van Dormael het fantastische met het filosofische tot zijn handelsmerk gemaakt, waardoor er een wereld op wereld ontstaat die uniek is voor hem. Hoewel zijn oeuvre klein blijft vergeleken met dat van anderen, zorgen complexe en parallelle verhalen en surrealistische accenten ervoor dat je de auteur achter het werk nooit uit het oog verliest. We nemen de fascinerende carrière van een van de meest creatieve geesten van het land onder de loep.
Jaco Van Dormael © Michiel Hendryckx
Fantastische tragedie
De innovatieve stijl van Van Dormael deed hem al vroeg opvallen. Zijn eerste korte film, Maedeli la Brèche, die hij tijdens zijn laatste jaar aan het gerenommeerde INSAS in Brussel schreef, leverde hem in 1981 de Student Academy Award voor Beste Buitenlandse Film op. Na het uitstellen van zijn speelfilmdebuut tien jaar na zijn afstuderen - met de nadruk op documentaires en korte films ondertussen - Toto le Héros (1991) bleek het wachten meer dan waard. In de film speelt de Franse arthouse-veteraan Michel Bouquet een oude man in een verpleeghuis, terugdenkend aan een nogal alledaags leven dat, naar zijn subjectieve herinnering, een ander had moeten zijn; om precies te zijn die van Alfred, de buurjongen. Een ingewikkelde reeks flashbacks en ellipsen - bekende trucs in de bioscoop van Van Dormael - weven samen om ons podia te laten zien in het leven van Thomas, of Toto zoals hij graag genoemd wordt.
Het blijkt dat de jonge Toto van jongs af aan volledig overtuigd is van het feit dat hij en Alfred, de zoon van de rijke meneer en mevrouw Kant ernaast, bij de geboorte werden omgewisseld bij een ziekenhuisbrand. Hoewel zijn moeder hem droogjes vertelt dat er nooit brand is geweest, blijft Thomas de rest van zijn leven verteerd door jaloezie van Alfred. Met Toto toont Van Dormael een talent om tragedie te combineren met glimlachverwekkende fantasie. De wereld van de jongen die vol wrok opgroeit - in de overtuiging dat zijn rechtmatige bestemming hem is ontnomen - is ook een wereld van levendige kleuren en van tulpen in een bloembed dat samen met de melodie van een Frans chanson danst. Toto was het eerste ticket van Van Dormael voor het prestigieuze festival van Cannes, met nog twee andere (wat neerkomt op een indrukwekkend slaggemiddelde van drie van de vier).
Ondanks het moeiteloze gevoel had de regisseur vijf jaar nodig om het scenario voor Toto te schrijven. Het zou nog vijf uur duren voordat zijn volgende foto het daglicht zou zien. The Eighth Day (1996) is het verhaal van de griezelige vriendschap die ontstaat tussen Harry (Daniel Auteuil), een gestreste bedrijfsleider en Georges (Pascal Duquenne), een zorgeloze patiënt met het syndroom van Down. Enigszins voorspelbaar, Georges leert Harry uiteindelijk de waarden van een leven vereenvoudigd, maar rijker in liefde. De toegankelijke sentimentaliteit van deze ongebruikelijke koppeling lijkt in eerste instantie een gemakkelijke manier om aan onze harten te trekken; door ons een glimp op te laten vangen van Georges 'letterlijke kijk op de wereld, toont Van Dormael echter een visuele flair en een eigenzinnig gevoel voor humor dat ongeëvenaard is. Elk gevoel van conventionaliteit gaat uit het raam wanneer de regisseur opnieuw een kinderlijk perspectief gebruikt bij het vormgeven van een wonderlijke wereld van droomsequenties en fantasieën - een waarin Georges over water kan lopen en waar gras moet worden getroost nadat je het hebt gemaaid. Hoofdrolspelers Daniel Auteuil en Pascal Duquenne deelden de Cannes-prijs voor beste acteur voor hun vertolking van deze innemende vriendschap.
Meerdere waarheden
Als in de jaren negentig een neiging tot parallelle realiteiten aanwezig was in het werk van Van Dormael, is Mr. Nobody (2009) de voorlaatste manifestatie hiervan. Ontworpen om zijn pièce de résistance te zijn, nam de schrijver-regisseur tien jaar de tijd om zijn Engelstalige debuut voor te bereiden. Ambitieus voor een fout, speelt Mr. Nobody als een ongelooflijk complex Choose Your Own Adventure-verhaal. Terwijl de 118-jarige Nemo Nobody (Jared Leto) zijn levensverhaal in 2092 probeert te relateren aan een journalist, duiken er verschillende iteraties op. Wat zou er bijvoorbeeld zijn gebeurd als Nemo na hun scheiding had gekozen om bij zijn moeder te blijven in plaats van bij zijn vader, of had hij dit ene meisje boven het andere gekozen? We onderzoeken verschillende mogelijke vertolkingen van zijn leven, resulterend in een gecompliceerd web van verhalen en totale verbijstering over welke versie van feiten de waarheid bevat. 'U kiest, u verliest', lijkt de film te zeggen. Van Dormael kiest dus niet. Thema's van keuze, geheugen, toeval, lot, tijd en herhalingen van het type vlindereffect worden allemaal met enthousiasme aangepakt. Het is voor sommigen een beetje veel, zo blijkt. Meneer Niemand haalt Cannes niet zoals de rest van zijn films, hoewel het een behoorlijk grote aanhang kreeg in Europa.
