Als onderdeel van onze serie "20 Translators Under 40" spraken we met Perzische en Portugese poëzievertaler, cultuurcriticus en videokunstenaar Maryam Monalisa Gharavi.
Recente vertaling: Algaravias door Waly Salomão
Extracurricular: Poet (The Distancing Effect, BlazeVOX, 2016); Docent (Harvard University); Bijdragende redacteur (The New Enquiry); Artiest, videokunstenaar
Onderscheidingen: Onderscheidingen: Genomineerde PEN Literaire Vertaalprijs 2017; 2014-2015 Fulbright Postdoctoral Fellow
Lees: "Jet-Lagged Poem" door Waly Salomão
Hoe verhoudt vertaling zich tot uw kunstwerk?
In de meest strikte zin betekent vertaling (van translatio, "overgedragen") conversie, overdracht of heen en weer schuifelen. Voor mij werkt het echter in mijn werk via een generatief register. Simpel gezegd, in het artistieke proces kan één ding zich vermenigvuldigen en nog veel meer dingen creëren. Dit kan gebeuren in een reeks nevenschikkingen. Dit is de mogelijkheid dat vertaling ons geeft, buiten een beperkt begrip van 'de ene taal naar de andere', en het heeft absoluut een plaats in mijn beeldende kunst omdat werken in niet-hiërarchische reeksen - zeg maar binaire oppositie - een sterke neiging is. Verspreiding, expansie, een veelvoud aan mogelijkheden vanuit één enkel uitgangspunt - zo zie ik het werken.
Er zijn natuurlijk meer voor de hand liggende en letterlijke manieren. In Sanctuary, gefilmd in een ezelopvang, schreef ik het script in het Perzisch en ondertitelde de film in het Engels, waarbij ik de gesproken dialoog in de oorspronkelijke taal hield. Dit was een zeer weloverwogen keuze, aangezien de film een activeringsrelatie opbouwde tussen het kijkende publiek en de dieren en vertellers die werden bekeken en gehoord.
Vind je dat Perzisch een ondervertaalde taal is (in het Engels)? Waarom denk je dat dit zo is? Perzisch is mijn moedertaal en de taal die ik met mijn familie spreek, dus ik schrijf er een warmte en nabijheid aan toe. Dat het dat intieme gevoel behoudt, terwijl ook het hoogwaardige aanbod van klassieke en moderne literatuur een bewijs is van de plasticiteit ervan, en ik zou willen dat meer mensen er toegang toe kregen vanwege deze grootsheid. In termen van geopolitiek is het echter een tweesnijdend zwaard.
Aan de ene kant is er interesse in Perzisch of Iran (aangezien niet alle Iraniërs Perzisch spreken en niet alle Perzisch-sprekers zijn Iraans) vanwege de politieke vijandigheid die er sinds ten minste het midden van de 20e eeuw, en veel verder tegenop komt. ook terug op het historische continuüm. Wanneer een cultuur of taal wordt verminderd of geanimeerd door zijn gepolitiseerde schaal, moeten we de vraag stellen waarom - zoals een groeiende belangstelling nadat Iran werd opgenomen in de 'As van het Kwaad'. En als we literatuur nodig hebben om een gedemoniseerd volk te vermenselijken, alsof hun menselijkheid ter discussie staat, moeten we die bewering absoluut afwijzen.
Aan de andere kant, hoewel ik de belangstelling van de Noord-Amerikaanse literatuurlezer niet nauwkeurig kan inschatten, verschijnen boeken in het publieke domein vanwege de inspanningen van degenen die er veel om geven. Er valt iets te zeggen als je eist om een bewustzijn te ervaren buiten je directe toegangspunt. Vanuit het standpunt van een maker, als je er dringend in gelooft en het met de nodige zorg nastreeft, komen mensen samen. Dus buiten het bereik van een 'zacht' oriëntalisme of imperialisme rond deze taal hoop ik dat mensen die vraag creëren of erop reageren.
Je vertaalde de Waly Salomão, die zelf Syrisch-Braziliaans was. Wat bracht je bij zijn werk? En heb je een bijzondere interesse in de Syrische diaspora? Ik was een student die in Rio de Janeiro woonde toen Waly nog leefde, en hoewel hij stierf voordat ik hem kon ontmoeten, geloof ik niet dat de ontmoeting per ongeluk was. Omdat hij zo'n dynamische aanwezigheid in Rio droeg - niet alleen als een culturele figuur, maar als iemand die opdook en pittige straatlezingen van zijn werk gaf - kenden veel gewone mensen hem. Mensen die niet noodzakelijkerwijs met literatuur verbonden waren, kenden zijn poëzie, wat zinvol is gezien wat we beschouwen als een "klein" publiek voor poëzie in de hedendaagse samenleving. Mijn hospita stelde me voor aan zijn werk en ik was verslaafd. Uiteindelijk ontmoette ik een goede vriend van hem, Duncan Lindsay, en uiteindelijk volgde ik zijn voetsporen in boekhandels en literaire cafés in de hele stad. Tegen de tijd dat ik hem bijna ontmoette - en het bleek dat we in dezelfde buurt woonden - stierf hij plotseling. Het vertalen van Algaravias werd vanaf dat moment een persoonlijke missie en zijn dood werd het onderwerp van een van de eerste gedichten die ik ooit publiceerde: 'Tegen Nepenthe'.
Waly's connectie met Braziliaanse kunstvormen - met name Tropicalisme - en de mensen die ermee verbonden zijn, is duidelijk. Ik denk echter dat hij verder ging dan de grenzen van het Tropicalisme wat betreft onderwerp en gevoeligheid, en al vroeg, voordat ik Algaravias vertaalde, schreef ik een essay genaamd "Travel and Anti-Travel", waarin ik in wezen dit punt betoogde. De complexiteit van stilte - als men innerlijke rusteloosheid en onrust kan overwinnen - is een centraal uitgangspunt van hem, en ik voelde verwantschap met dat idee tijdens het vertalen van het boek. Ik bracht elk weekend van een lange, hete zomer door in de niet-glamoureuze diepten van een kelderwerkstudio en vertaalde ongeveer twee gedichten tegelijk. Het is een proces dat je alleen doorloopt, maar nooit eenzaam. De humor en ingewikkeldheid van zijn poëzie waren warme metgezellen. Het is ook een boek dat zijn tijd ver vooruit was op het gebied van digitaal bewustzijn, en dat wekte mijn interesse op als iemand die in de wereld van het internet opduikt. "RIO (coloquial-modernista).DOC" werd begin jaren '90 geschreven, maar de scherpzinnigheid is van iemand die twintig jaar later schrijft. Het boek is een orakel voor zowel die overblijfselen van de moderniteit, het kortstondige als het virtuele.
Na mijn eerste ontmoeting in Brazilië ben ik uiteindelijk Arabisch gaan studeren in Syrië. Op een van die reizen volgde ik de stappen van Waly naar zijn voorouderlijk huis in Arwad, het enige eiland van het land. Toen ik daar aankwam, hield ik een exemplaar van de eerste editie van Algaravias vast, met een foto van de kust op de omslag. Het was een beetje magisch om die boekomslag met zeilboten en vissersschepen tegen de achtergrond van de eigenlijke plek op te houden. Deze persoonlijke mythologie van Algaravias - over het maken van een huis in vreemde talen en tijdelijke plaatsen - ligt heel dicht bij me.
Natuurlijk is Syrië sindsdien totaal verwoest, met het Syrische volk op de vlucht voor hun leven in grote wanhoop. Dit land dat de wereld talloze geschenken heeft gegeven, is onvoorstelbaar verwoest.
Wie of wat zijn enkele onvertaalde schrijvers of werken uit het Portugees of Perzisch die je graag in het Engels zou willen zien? Waarom? Onlangs las ik een lange reeks boeken van schrijvers met kanker en probeerde een Engelse vertaling te vinden van de kankeragenda's van kunstenaar Christoph Schlingensief, Heaven Can't Be as Beautiful as it is Here! (Dus schön wie hier kanns im Himmel gar nicht sein!) Aangezien mijn Duits praktisch niet bestaat. Dat is het boek waar ik het meest toegang toe wilde hebben. Ondanks het idee dat Anglo-Europese auteurs duidelijk beschikbaar zijn, wordt toegang geweigerd!
Portugees zou ik willen dat meer mensen het werk van Ana Cristina César kenden, die zowel dichteres als vertaler was. Ze wordt vaak vergeleken met Sylvia Plath - en haar zelfmoord in 1983 heeft dit verband mogelijk versterkt. Haar Inéditos e Dispersos is iets dat ik veel met me meedroeg in Rio. In het Perzisch voel ik misschien de sterkste band met Mehdi Akhavan-Sales, in termen van de impact van zowel zijn productieve schrijven als politieke verplichtingen op mij. Hij werd opgesloten nadat de VS hielp premier Mohammad Mossadegh te vermoorden.
Met welke recente vertaaluitdaging werd u geconfronteerd? Sommige neologismen en lexicale variaties van Waly waren zo ongebruikelijk dat wanneer ik ze aan Braziliaanse of Portugese inboorlingen zou laten zien, ze allemaal dezelfde reactie hadden. 'Dit is zo moeilijk!' Toch zit er iets heel bekends in de moeilijkheid, omdat ze het gedicht begrepen zonder noodzakelijkerwijs het uitgevonden of geschakeerde woord te kunnen uitleggen. Ik vind deze mix van toegankelijkheid en moeilijkheid fascinerend. Een voordeel dat je als niet-moedertaalspreker hebt, vind ik, is het benaderen van de hele tekst met een zekere mate van afstand. Ik vind dat dat enorm helpt bij het vertalen van verzonnen syntaxis of cultureel ingeschreven woorden. In 'Jet-Lagged Poem', schrijft Waly, 'een palavra OXENTE'. Het is een bijzondere uitroep, van de elisie "oh gente!" Om de regionale gevoeligheid in dat woord te verankeren, vertaalde ik het naar "LAWD", een soortgelijke uitroep die veel voorkomt in de toespraak van het Amerikaanse Zuiden, waar ik als kind woonde.
