Cambodjaanse literatuur is een unieke creatie, geboren uit een tragische nationale geschiedenis en een cultuur van mondelinge verhalen. Vincent Wood verkent de geschiedenis van de Cambodjaanse literatuur en de strijd waarmee Khmer-schrijvers in de twintigste eeuw werden geconfronteerd.
Historisch gezien was slechts een klein deel van de bevolking van Cambodja geletterd en dus zijn grote delen van de verhalenvertellingen van het land mondeling en gebaseerd op lokale folklore. Deze verhalen worden sterk beïnvloed door de overheersende religies van het boeddhisme en het hindoeïsme en weerspiegelen ook de culturele invloed van het nabijgelegen India. Het oudste voorbeeld van dergelijke mondelinge verhalen is de Reamker, een Cambodjaanse versie van het Indiase epos Ramayana die traditioneel theatraal wordt opgevoerd met dans naast de verzen. Voor het grootste deel van de geschiedenis van Cambodja was schriftelijke literatuur voor het grootste deel beperkt tot de koninklijke hoven of boeddhistische kloosters van het land.
In 1863 werd Cambodja een protectoraat van Frankrijk en bracht het nieuwe literaire attitudes en technologieën naar het land; in 1908 werd het eerste boek in Khmer gedrukt in Phnom Penh. Dit zorgde voor een nieuwe bloei van de Cambodjaanse literatuur en tegen 1954 was de Khmer Writers 'Association opgericht om het schrijven te bevorderen en om nieuwe thema's en richting aan de literatuur te introduceren.
De machtsgreep van de Rode Khmer in 1975 en hun daaropvolgende social engineering-beleid zouden echter een vernietigend effect hebben op de Khmer-literatuur. De Rode Khmer wilde iedereen elimineren die verdacht wordt van 'betrokkenheid bij vrijemarktactiviteiten', wat leidde tot de vervolging en massamoord van degenen die zij als 'intellectuelen' beschouwde; vaak gewoon iedereen met een opleiding, of zelfs alleen degenen die een bril droegen. Als gevolg hiervan werden organisaties zoals de Khmer Writers 'Association snel ontbonden.
Na de nederlaag en afzetting van de Rode Khmer in 1979 werden schrijvers bevrijd van stigma en vervolging en werd de Khmer Writers 'Association opnieuw opgericht in 1993. Vrij om zichzelf te uiten, schreven velen over de meedogenloze beproevingen die ze moesten ondergaan onder de communistische dictatuur, waaronder Vatey Seng, die The Price We Paid schreef, en Navy Phim, die Reflections of a Khmer Soul schreef. Deze romans maakten deel uit van het genezingsproces van de schrijvers zelf, maar ook dat van de psyche van een hele natie.
Tararith Kho is een van de weinige Cambodjaanse auteurs die naam heeft gemaakt, zowel in zijn eigen land als internationaal. Buiten Cambodja wordt zijn poëzie over opgroeien in een totalitaire samenleving en getuige zijn van de gruweldaden van de Killing Fields steeds populairder, en in 2012 werd hij een Scholars at Risk-fellow aan Harvard. Zijn boeken en poëziebundels omvatten Lesson of Life, Culture Should Not Alone, Regretful, Red Print en Khmer Nigeria Poetry.
Andere recente literatuur is nog steeds voornamelijk gericht op grote problemen die het land teisteren, zoals The Road of Lost Innocence van Somaly Mam. Het boek is een memoires over Mam's jeugd en adolescentie als gevangene van de sekshandel in Cambodja, en helpt om de omvang van de mensenhandel tot op de dag van vandaag te vergroten. Samen met verschillende andere auteurs is Mam erin geslaagd wat geld te verdienen door vertaalde versies van haar werk, maar over het algemeen worstelen Cambodjanen die in het Khmer schrijven nog steeds om een behoorlijk inkomen uit hun werk te verdienen, wat de productie van literatuur onderdrukt. Mam is zelf actief bezig met filantropie en gebruikt een deel van dit geld om groepen tegen mensenhandel te steunen.
In een land waar veel schrijvers werden weggevaagd of gevlucht uit angst voor vervolging, blazen maar weinigen - schrijven over hun ervaringen en de beproevingen van hun natie - een nieuw leven in de literatuur van Cambodja. Het is een lange en zware strijd geweest voor degenen die hunkeren naar hun verhalen, een die nog niet helemaal voorbij is, maar met mensen als Mam en Kho die voorop lopen, is er nog steeds hoop op een betere literaire toekomst voor dit onrustige land.
Door Vincent JS Wood
