Timbuktu is geschreven en geregisseerd door de Mauritaanse filmmaker Abderrahmane Sissako en speelt zich af in de stad Mali in 2012, toen een bezettende islamitische groepering haar tot onderdeel van een nieuwe islamitische staat verklaarde.
Sissako haastte zich om de film zo te maken dat deze op het juiste moment kwam, maar met de gebeurtenissen van oktober 2014 en de opnieuw verslechterende situatie in de Sahara, fungeerde het als een trieste herinnering dat Mali en zijn buren, en ook de Levant, niet in staat zijn te bevatten een ideologie die op de een of andere manier immuun is voor de wijze woorden van lokale moslimleiders, voor de betraande smeekbeden van een vader wiens dochter wees zal worden als hij wordt vermoord, of voor de clandestiene muziek die de nachtlucht achtervolgt.
De film verweeft de momenten waarop islamitische jihadisten hun nieuwe orde opleggen aan de inwoners van Timboektoe met het verhaal van Kidane (Ibrahim Ahmed dit Pino), een arme veehouder die met zijn vrouw (Toulou Kiki) en dochter een eenvoudig leven leidt onder een tent..
De meertalige en multiraciale inwoners van Timboektoe kijken stilletjes toe hoe hun dagelijkse geneugten en fysieke bewegingen worden beknot door Franse, Arabische en Engelssprekende buitenstaanders die beweren een 'betere' islam te vertegenwoordigen, terwijl ze hypocriet rookvrije sigaretten roken op gehuwde vrouwen, en gri-gris (amuletten) nemen om zichzelf te beschermen tegen kogels.
Muziek gaat ondergronds. De broekspijpen van heren moeten worden ingekort. De voeten, handen en hoofden van vrouwen zijn bedekt. Mensen mogen niet langer buiten zitten of 's nachts circuleren. De enige persoon die onbedekt met rode hoofdhakken op het hoofd mag ronddolen en hoorbaar zingt, is een gekke vrouw.
Sissako's andere films varieerden van autobiografisch ('Life on Earth', 'Waiting for Happiness') tot kritisch ('Bamako' en '8'), waarbij subtiel aandacht werd besteed aan lokale uitingen van cultuur, religie en teleurstelling.
Zijn dialogen zijn vaak mager in woorden maar zwanger van betekenis. De opnamen bewegen meestal langzaam en observeren de rituelen van het dagelijks leven in dorps- of kustlandschappen. Timboektoe bevat echter een van de meest adembenemende scènes, die laat zien hoeveel Sissako's stijl in de tussenliggende zes jaar is veranderd. Nu het voetballen verboden is, samen met elke andere wereldse vreugde, vult een groep jonge Malinese jongens een zanderige ruimte en gebruikt het als een voetbalveld. Gekleed in hun kleurrijke truien, sommigen met voetbalschoenen, anderen op blote voeten, voetballen ze met een onzichtbare bal. Ze nemen schoten, geven de bal door, stelen van het andere team en gooien hun armen naar de overwinning om een ballet van ingebeelde spellen te vormen.
Later volgt een vergelijkbaar opvallend tafereel de sierlijke bewegingen van een Tunesische jihadist terwijl hij danst op muziek die alleen in zijn hoofd speelt. De Malinese zangeres Fatoumata Diawara leent haar stem en lichaam aan de film en laat zien hoe kleine verzetsdaden de manier bepalen waarop de bevolking van Timboektoe de snelle veranderingen in hun stad probeert te overleven.
Na het bekijken van de film op het filmfestival van Abu Dhabi, zat het publiek verbijsterd, terwijl ze nog steeds probeerde te genieten van het verdriet van het verhaal en de diepe schoonheid van dergelijke scènes, zonder Sissako vragen te kunnen stellen toen hij naar voren kwam voor een Q & A-sessie. Het deed denken aan Sissako's eigen reactie toen hem werd gevraagd naar de uiteindelijke betekenis van de film in mei, toen de film in première ging op het filmfestival van Cannes. Zittend met de cast van acteurs voor de internationale pers, duwde de regisseur de microfoon weg om zijn gezicht te verbergen terwijl hij in tranen uitbarstte toen hem werd gevraagd naar de film, die hij in Oost-Mauritanië had opgenomen nadat hij in Timboektoe had gefilmd, bleek te gevaarlijk. Zelfs toen beschermde het Mauritaanse leger de cast en crew tijdens het maken van de film in Walata en andere Mauritaanse steden.
Toen hij op adem kon komen, legde Sissako uit: 'Ik huil om degenen die er niet zijn, om degenen die hebben geleefd en die echt hebben geleden. De echte moed zit in degenen die dit hebben meegemaakt. ' Literaire en filmcritici klagen dat Afrikaanse literatuur en cinema niet kunnen ontsnappen aan het koloniale verleden of voorbij politieke kritiek en sociale berichten kunnen gaan naar iets kunstzinnigs of creatief onbeperkt. In Abu Dhabi stelde Sissako dat hij bij het maken van films gewoon niet aan de politiek kan ontsnappen. 'Ik ben filmmaker en het is mijn rol om een functie te hebben, dat is mijn rol in de samenleving.' We hebben geluk dat hij deze verantwoordelijkheid voelt.
Dit artikel is gepubliceerd in samenwerking met The Africa Collective, een brede samenwerking tussen wetenschappers, bloggers en activisten, die onderzoek doen, schrijven en spreken over Afrika.
